Όταν το παρελθόν μπλέκεται με το παρόν

Όταν το παρελθόν μπλέκεται με το παρόν

Η Κατερίνα δυσκολεύεται πολύ να δώσει δεύτερη ευκαιρία στην αδελφή της μετά από μια έντονη αντιπαράθεση που είχαν μεταξύ τους... είπαν και οι δύο λόγια που δεν περίμεναν να πουν... ξεστόμισαν αλήθειες που κρατούσαν, όπως αποδείχθηκε, για χρόνια μέσα τους... η Κατερίνα έχει επηρεαστεί τόσο πολύ από αυτό το αρνητικό περιστατικό με συνέπεια να αναρωτιέται για την ποιότητα της σχέσης με την αδελφή της και για το μέλλον της...

Τι γίνεται όταν έχουμε επηρεαστεί από μια επώδυνη εμπειρία η οποία καθορίζει σε μικρό ή μεγάλο βαθμό το μέλλον μιας σχέσης; Τι συμβαίνει όταν το παρελθόν μπλέκεται με το παρόν και κάνει περίπλοκο το πώς θα συνεχίσουμε να λειτουργούμε; Ο τρόπος, με τον οποίο μαθαίνουμε και καταγράφουμε μέσα μας εμπειρίες έχει μελετηθεί και περιγραφεί από πολλούς ειδικούς. Από τους πιο γνωστούς για τη θεωρία του είναι ο Pavlov σύμφωνα με τον οποίο η ισχύς μιας συμπεριφοράς αυξάνεται ή μειώνεται αναλόγως της επίδρασής της στο περιβάλλον. Με απλά λόγια αν μία συμπεριφορά οδηγεί σε θετικό αποτέλεσμα τότε ενδυναμώνεται ενώ αν οδηγεί σε αρνητικά αποτελέσματα τότε εξασθενεί. Για παράδειγμα αν συνειδητοποιήσουμε ότι το να μη μιλήσουμε στο σύντροφό μας όταν αυτός δεν έχει κέφια συμβάλλει στο να αποφύγουμε ένα αρνητικό γεγονός (π.χ. να μας απαντήσει απότομα και να μαλώσουμε) τότε επιλέγουμε να επαναλάβουμε και να ενισχύσουμε αυτό που κάνουμε, δηλαδή να αποφεύγουμε να του μιλάμε κάθε φορά που θα βλέπουμε ότι εκείνος δεν είναι καλά.
  
Όταν έχουμε βιώσει ένα αρνητικό γεγονός, το οποίο έχει καταγραφεί στη μνήμη μας και ανακαλείται συνειδητά ή ασυνείδητα, οφείλουμε για δικό μας όφελος να το μετατρέψουμε σε μαθησιακή εμπειρία και να αποφύγουμε οτιδήποτε θα μας οδηγήσει μελλοντικά σε παρόμοια αποτελέσματα.  Το τελευταίο, που περιμένει κανείς, είναι να βασίσουμε όλες τις επόμενες κινήσεις, αποφάσεις και εμπειρίες ζωής σε αυτό το αρνητικό γεγονός με την έννοια του ότι επαναλαμβάνουμε αρνητικά βιώματα και δεν προχωράμε. Η ίδια η πραγματικότητα, όμως, μας δείχνει ότι μία αρνητική εμπειρία μπορεί να μας επηρεάσει θετικά με το να μάθουμε από αυτήν και να την επεξεργαστούμε προς όφελος μας ή αρνητικά με το να μείνουμε καθηλωμένοι σε αυτό, που δεν πήγε καλά και να πιστέψουμε ότι αυτό θα συμβαίνει στο υπόλοιπο της ζωής μας. 
 
Αυτή η τάση να επαναλαμβάνουμε τις τραυματικές εμπειρίες της ζωής μας – κυρίως από τα παιδικά μας χρόνια -, η δημιουργία καταστάσεων στο παρόν της ζωής μας που θυμίζουν κατά πολύ τις πρώτες τραυματικές εμπειρίες και ο πόνος, που ενεργοποιείται ξανά μέσα μας περιγράφηκαν από το Freud ως καταναγκαστική επανάληψη. Αυτά τα πρώτα τραυματικά γεγονότα καθορίζουν τον τρόπο, με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε, εξηγούμε και ερμηνεύουμε τον εαυτό μας, τους άλλους και τις σχέσεις μας με αυτούς και επηρεάζουν το πώς νιώθουμε για όλα τα παραπάνω. Παρά το γεγονός ότι μεγαλώνουμε, δυσκολευόμαστε και σταδιακά αρνούμαστε να δούμε τα καινούργια γεγονότα, που μας συμβαίνουν, με νέα ματιά και τείνουμε να κάνουμε επιλογές τέτοιες, που θα μας διασφαλίσουν το οικείο κι ας ήταν από πάντα για εμάς οδυνηρό. Με αυτές τις επιλογές δε φεύγουμε ουσιαστικά ποτέ από αυτή την πρώτη και αρνητική εμπειρία, η οποία αν και είναι δυσάρεστη παραμένει γνώριμη και ως γνώριμη μας δημιουργεί την αίσθηση μιας ασφάλειας. Φαινομενικά δε νιώθουμε ασφαλείς αφού μας προξενεί πόνο, βαθύτερα νιώθουμε ασφαλείς γιατί είμαστε σε γνώριμα ψυχικά εδάφη και ξέρουμε καλά πώς να διαχειριστούμε αυτό τον πόνο σε αντίθεση με το να δοκιμάσουμε κάτι καινούργιο και να βρεθούμε απέναντι σε άγνωστο πόνο. 

Όλο αυτό επιτυγχάνεται με συνειδητές ή ασυνείδητες επιλογές προσώπων, σχέσεων και καταστάσεων στη ζωή μας, που διασφαλίζουν τη συνέχιση των πρώιμων εμπειριών και αναβιώνουν παλιά και ενδεχομένως απωθημένα σκηνικά της παιδικής μας ηλικίας. Η καταναγκαστική επανάληψη μπορεί να αναγνωριστεί και να ερμηνευθεί μόνο με τη βοήθεια ενός εξειδικευμένου και κατάλληλου ψυχοθεραπευτή.  

Νέλη Βυζαντιάδου